Ι.Ν. αγ. Γεωργίου Σκήτης Οσίου Νικάνορα, ΓρεβενάΣυντήρηση και αποκατάσταση τοιχογραφιών.
Στην δυτική πλευρά τού όρους Καλλιστράτου και προς το μέρος της εισόδου τού φαραγγιού, πού διαρρέεται από τον Αλιάκμονα και διαχωρίζει το όρος από την Βουνάσα, σε ύψος 100 περίπου μέτρων πάνω από την όχθη τού ποταμού και πάνω στους απότομους κατακόρυφους βράχους, είναι χτισμένη η Σκήτη του Όσιου Νικάνορα, έχοντας το ανατολικό τμήμα της μέσα στο σπήλαιο τού Καλλιστράτου.Η πρόσβαση στο συγκεκριμένο σημείο γίνεται μόνο με τα πόδια από ένα σχετικά βατό μονοπάτι κοντά στην Μονή της Ζάβορδας. Η είσοδος στο μνημείο πραγματοποιείται με ξύλινους διαδρόμους και ικριώματα τα οποία δεν διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Η σκήτη, έχει χτιστεί στο χαμηλότερο επίπεδο ενός φυσικού κοιλώματος σε ύψος 40μ περίπου πάνω από την κοίτη του Αλιάκμονα. Η σκήτη προϋπήρχε του μοναστηριού που ιδρύθηκε και οργανώθηκε από τον όσιο Νικάνορα στη Ζάβορδα κατά τον 16ο αιώνα και βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από αυτό.
Η Σκήτη χωρίζεται σε τρεις χώρους: τον πάνω χώρο, τον κάτω χώρο και την κρύπτη.
Ο επισκέπτης εισέρχεται στον κάτω χώρο, ο οποίος είναι ένα μακρόστενο ορθογώνιο κτήριο, διατεταγμένο με προσανατολισμό από ανατολή προς δύση. Μικρή κλίμακα οδηγεί στον πάνω χώρο, όπου υπάρχει ένας καμαροσκέπαστος ναός διαστάσεων 2 επί 2,50 μ με προεξέχουσα ημικυκλική κόγχη. Είναι αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο και ανήκει στην πρώτη οικοδομική φάση, όπως και ο κάτω χώρος, που χρησίμευε για τη διαβίωση των ασκητών.Στη δεύτερη φάση του 1793 ανήκει το υπόλοιπο κτίσμα που βρίσκεται δυτικά του ναΐσκου. Τεκμηριώνεται χρονολογικά από την επιγραφή που υπάρχει στο νότιο τοίχο του νεώτερου κτίσματος, ο οποίος λόγω του πάχους του καλύπτει τμήμα της τοιχογραφίας του αρχαγγέλου Μιχαήλ που απεικονίζεται εξωτερικά του δυτικού τοίχου του ναού. Η επιγραφή μας πληροφορεί για οικοδομικές εργασίες που ολοκληρώθηκαν τη συγκεκριμένη χρονολογία και είχαν σκοπό την επέκταση του χώρου της σκήτης και ίσως και κάποιες οικοδομικές επιδιορθώσεις. Στο άνω μέρος απεικονίζεται ο σταυρός και το όνομα του Χριστού. Στο κέντρο της επιγραφής διακρίνεται κείμενο ενώ στο κάτω μέρος έχουν σκαλιστεί δυο πουλιά και ένα κυπαρίσσι. Το συμπληρωμένο κείμενο αναφέρει: «ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ 1793 Ιουνίου 17 Δια σινδρομή Ζαχαρίου ιερομονάχουκε εξόδου Χατζηζαχαρίου εκ χωριού Πιλωρί κε λιποί πατέρες κε ο τέκτον Αθανάσις εκ Μπλάτσι».
Ο ναΐσκος του αγίου Γεωργίου είναι κοσμημένος με τοιχογραφίες στο εσωτερικό του και στον εξωτερικό δυτικό τοίχο. Μάλιστα σώζονται δύο στρώματα ζωγραφικής: λείψανα του παλαιότερου εντοπίζονται στο δυτικό άκρο του νότιου τοίχου, όπου σώζεταιτο κάτω τμήμα του σώματος δύο μορφών και η κτητορική επιγραφή ανάμεσά τους καθώς και στο βορειοδυτικό τμήμα του δυτικού τοίχου, όπου απεικονίζονται οι Άγιοι Ιωάννης ο Πρόδρομος και Ονούφριος.
Οι τοιχογραφίες του πρώτου στρώματος πρέπει να τοποθετηθούν χρονικά στις αρχές του 15ου αιώνα, σύμφωνα με τη συμπλήρωση του γράμματος της κτητορικής επιγραφής. Ο ζωγράφος αναζητεί τα πρότυπά του σε χειρόγραφα και φορητές εικόνες της βυζαντινής περιόδου, όσο η γνώση και η κουλτούρα του το επιτρέπουν.
Στο δεύτερο νεώτερο στρώμα ανήκουν οι υπόλοιπες τοιχογραφίες του ναού. Οι σκηνές χωρίζονται μεταξύ τους με ερυθρά πλαίσια. Ο ζωγράφος είναι ένας επαρχιακός καλλιτέχνης, εκφραστής του αντικλασικού ρεύματος, με περιορισμένη παιδεία – αφού οι επιγραφές του είναι ανορθόγραφες – που προσπαθεί να συνδυάσει ποικίλα στοιχεία, ώστε να πετύχει ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.
Εργασίες συντήρησης-αποκατάστασης:
Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών του Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου της Σκήτης του Οσίου Νικάνορα στη Δεσκάτη του Ν. Γρεβενών, ξεκίνησαν στις 7 Σεπτεμβρίου 2012 και ολοκληρώθηκαν στις 31 Νοεμβρίου 2012.
Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν ήταν οι ακόλουθες:
1. Φωτογράφιση στο ορατό με φωτογραφική μηχανή 16Μp.
2. Παρατήρηση και φωτογραφική τεκμηρίωση με ψηφιακό μικροσκόπιο σε μεγέθυνση 10x – 100x.
3. Παρατήρηση και φωτογράφηση με χρήση πολυφασματικού οργάνου απεικόνισης Musis στο ορατό και το υπέρυθρο (έχει κατατεθεί τεχνική έκθεση που αφορά σε αυτή την εργασία).
4. Παρατήρηση με ενδοσκόπιο του τμήματος της τοιχογραφίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που βρίσκεται στον εξωτερικό δυτικό τοίχο του ναού και μέρος της καλύπτεται από το νότιο τοίχο του νεότερου κτίσματος.
5. Συλλογή φασμάτων χρωστικών με φορητό φασματοφωτόμετρο Raman, αποθήκευση, ανάλυση και ταυτοποίησή τους μέσω φορητού ηλεκτρονικού υπολογιστή.
6. Στερεώσεις χρωματικού στρώματος.
7. Στερέωση φθορών από μερική απώλεια κονιάματος.
8. Σφράγιση των ρωγμών και μικρορωγμών.
9. Μέτρηση με συσκευή υπερήχων των τοιχογραφιών, για την αναγνώριση αποσαθροποιημένων τμημάτων κονιάματος και τον έλεγχο της προόδου των εργασιών στερέωσης.
10. Έλεγχος της διείσδυσης του στερεωτικού υλικού κατά τη διάρκεια των ενεμάτων με χρήση θερμικής κάμερας.
11. Στερέωση των αποκολλημένων τμημάτων του υποστρώματος των τοιχογραφιών. Στις περιπτώσεις που τα κενά ήταν μεγαλύτερα πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις με ενέματα.
Όπου χρειάστηκε να ασκηθεί πίεση στα προς στερέωση σημεία με χρήση μεταλλικών πρεσών κινητής κεφαλής.
12. Περιμετρική συγκράτηση (στεφανώματα) στις παρυφές των τοιχογραφιών.
13. Απομάκρυνση όλων των νεότερων κονιαμάτων και αντικατάστασή τους με νέα, των οποίων η σύνθεση ήταν ίδια με αυτή των στεφανωμάτων.
14. Επιφανειακός καθαρισμός τοιχογραφιών από αιθάλη, ρύπους, άλατα, κεριά και λιπαρές ουσίες από τα καντήλια.
15. Στοκάρισμα των ακιδογραφημάτων, που υποδείχθηκαν σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Συντήρησης και αισθητική αποκατάσταση αυτών με υδατοχρώματα. Οι αποχρώσεις των χρωμάτων, που χρησιμοποιήθηκαν για την κάλυψη των στοκαρισμένων περιοχών, δημιουργήθηκαν μετά από τη μελέτη των φασμάτων των χρωστικών, που προέκυψαν από τη χρήση του φασματοφωτόμετρου, σε γειτονικές περιοχές.
