Ι.Ν. ΣΩΤΗΡΑ 15ος - ΤΗΛΟΣ (ΜΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ)"Μελέτη συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών"
Ιστορικά στοιχεία - αρχιτεκτονική ναού
Το ναΐδριο του Σωτήρα στο Μικρό Χωριό της Τήλου, βρίσκεται στην άκρη του οικισμού, κοντά στο νεκροταφείο. Είναι κτισμένο σύρριζα στο βράχο, δίπλα στο πλατύ λιθόστρωτο που οδηγεί προς βορά έξω από το χωριό.
Πρόκειται για εκκλησάκι μικρών διαστάσεων 6,50 χ 3,70 χ 3,30 μ., μονόχωρο, καμαροσκέπαστο, με είσοδο στη βόρεια πλευρά. Το δυτικό τμήμα του ναϊδρίου, εδράζεται πάνω στο φυσικό βράχο.
Το δάπεδό του είναι τσιμεντοκονίαμα, πρόκειται όμως για νεότερη επέμβαση. Αρχικά, το δάπεδο, φαίνεται ότι ήταν από πατημένο χώμα -όπως και στα περισσότερα ναΐδρια του ιδίου τύπου- ή λιθόστρωτο .
Διαθέτει επιμήκη περίβολο προς τα βόρεια και η πρόσβαση πρέπει να γινόταν κλιμακωτά από τον παρακείμενο δρόμο του χωριού. Η ύπαρξη περιβόλου, είναι στοιχείο που παρατηρείται και σε άλλα ναΐδρια του νησιού.
Σώζονται τοιχογραφίες σε μεγάλο βαθμό, ενώ είναι ακόμη και σήμερα σε χρήση . Σε σύγκριση με τα περισσότερα ναΐδρια της Τήλου, διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα δεν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτο, εξαιτίας των εκτεταμένων απολεπίσεων του ζωγραφικού στρώματος, των απωλειών, των διάφορων επικαθίσεων (άλατα, αιθάλη, σκόνη), καθώς και των πρόσφατων οπλισμών των τοιχογραφιών με γάζες.
Στην κόγχη του ιερού, εντός του τεταρτοσφαίριου, εικονίζεται ο Χριστός Παντοκράτορας, ευλογών με τη δεξιά, ενώ δεξιόθεν ίσταται η Θεοτόκος και αριστερόθεν ο Πρόδρομος, σε στάση δέησης εστραμμένοι προς τον Χριστό.
Κάτω από το τεταρτοσφαίριο, εικονίζονται τέσσερις ιεράρχες, σε στάση δέησης, ανά δύο εκατέρωθεν του μικρού ανοίγματος της κόγχης. Είναι ενδεδυμένοι τη λειτουργική αμφίεση, είναι δε στραμμένοι προς το μέσον της αψίδας (όπου πιθανότατα εικονιζόταν η Αγία Τράπεζα, σήμερα υπάρχει συμπλήρωση με τσιμεντοκονίαμα, ενώ διακρίνονται ίχνη από την Τράπεζα) έχουν τον αυχένα σκυμμένο και τη ράχη κυρτωμένη και κρατούν ανοιχτά ειλητάρια απ’ όπου αναγιγνώσκουν τις ευχές της Λειτουργίας. Δεν διακρίνονται οι επιγραφές, ώστε να μπορούμε να τους ταυτίσουμε. Από τους εικονογραφικούς τύπους όμως, πιθανολογούμε ότι πρόκειται για τους (από βορά προς νότο) Αθανάσιο, Ιωάννη Χρυσόστομο, Βασίλειο Μέγα, Γρηγόριο Θεολόγο. Άνωθεν της Τράπεζας, στο ύψος του μικρού ανοίγματος, εικονίζονται δύο Εξαπτέρυγα Σεραφείμ.
Ο βόρειος και ο νότιος τοίχος, διαιρούνται σε τρεις ζώνες. Η πρώτη ζώνη βρίσκεται σε ύψος 1,60 μ. από το έδαφος, ενώ οι άλλες δύο, έχουν ύψος περίπου 0,80 έως 0,90 μ.
Στο νότιο τοίχο, σε συνέχεια της παράστασης των Συλλειτουργούντων Ιεραρχών της Κόγχης του Ιερού, στην πρώτη παράσταση της πρώτης ζώνης, εικονίζεται ο άγιος Σπυρίδων, ενδεδυμένος την αρχιερατική στολή, στραμμένος προς την αψίδα του ιερού, σε στάση δέησης, με ανοικτό ειλητάριο.
Στη συνέχεια, δίπλα από την παράσταση του Αγίου Σπυρίδωνος, εικονίζεται ο Χριστός επί θρόνου ολόσωμος, ευλογών δια της δεξιάς, ενώ με το αριστερό κρατά το Ευαγγέλιο και πατά πάνω σε υποπόδιο.
Στην τρίτη παράσταση, εικονίζεται Αρχάγγελος, ενδεδυμένος στιχάριο, ως διάκονος, περιζωσμένος με οράριο, κρατά στο δεξί χέρι κοντάρι με πινακίδα που αναγράφει «Άγιος, Άγιος, Άγιος».
Στην τελευταία παράσταση της πρώτης ζώνης του νότιου τοίχου, εικονίζονται τρεις ολόσωμοι άγιοι. Από τα ενδύματά τους, πιθανολογούμε, ότι πρόκειται για ιεράρχες. Δυστυχώς και εδώ δεν σώζονται οι επιγραφές.
Στη δεύτερη ζώνη, (από τα ανατολικά προς τα δυτικά), έχουμε τις εξής παραστάσεις: Την Βαϊοφόρο], τη Σταύρωση και την Ανάσταση.
Στην τρίτη και τελευταία ζώνη, εικονίζονται (από τα ανατολικά προς τα δυτικά), ο Ευαγγελισμός, η Γέννηση και η Υπαπαντή.
Άνωθεν της παράστασης του Αγίου Σπυρίδωνος, παριστάνεται η Ανάληψη, η οποία αναπτύσσεται και στον βόρειο τοίχο.
Στο βόρειο τοίχο, στην πρώτη ζώνη αριστερά της πόρτας εικονίζεται ο άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, νέος σγουρομάλλης, έφιππος πάνω σε λευκό άλογο, αρματωμένος, διαπερών με το κοντάρι δράκοντα (ο οποίος δεν διακρίνεται). Στο αριστερό μέρος φαίνεται κάστρο. Κάτω από το φρούριο, στέκεται η βασιλοπούλα, την οποία έσωσε ο Άγιος από το δράκο κατά τη λαϊκή ιστορία).
Άνωθεν της πόρτας υπάρχει επιγραφή, της οποίας σώζεται μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα.
Δεξιά της πόρτας, εκεί όπου βρίσκεται και η μικρή εσοχή της Πρόθεσης, εικονίζονται δύο άγιοι ολόσωμοι (πιθανόν ο ένας να είναι ο Μελχισεδέκ, που είθισται να εικονίζεται στην πρόθεση), ο Χριστός ολόσωμος, νέος, αγένειος στον τύπο του «ΙΣ ΧΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ» και ο άγιος Στέφανος νέος, αγένειος, κρατά με το δεξί θυμιατήρι.
Στη δεύτερη ζώνη του βόρειου τοίχου (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) έχουμε τις εξής παραστάσεις: Την Πεντηκοστή, Μη Μου Άπτου και τη Φιλοξενία του Αβραάμ.
Στην τρίτη και τελευταία ζώνη εικονίζονται (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) η Βάπτιση, η Μεταμόρφωση και η Έγερση του Λαζάρου.
Το τύμπανο του δυτικού τοίχου, χωρίζεται σε δύο ζώνες. Στην πρώτη ζώνη, σε ύψος 1,60 από το έδαφος, εικονίζονται τέσσερις ολόσωμοι άγιοι. Η κατάσταση διατήρησής τους και η καταστροφή των επιγραφών, δεν μας επιτρέπουν την ταυτοποίησή τους.
Στη δεύτερη ζώνη του δυτικού τοίχου, η παράσταση είναι ιδιαίτερα κατεστραμμένη και διακρίνονται μόνο ίχνη αυτής.
Το ναΐδριο του Σωτήρα στο Μικρό Χωριό της Τήλου, βρίσκεται στην άκρη του οικισμού, κοντά στο νεκροταφείο. Είναι κτισμένο σύρριζα στο βράχο, δίπλα στο πλατύ λιθόστρωτο που οδηγεί προς βορά έξω από το χωριό.
Πρόκειται για εκκλησάκι μικρών διαστάσεων 6,50 χ 3,70 χ 3,30 μ., μονόχωρο, καμαροσκέπαστο, με είσοδο στη βόρεια πλευρά. Το δυτικό τμήμα του ναϊδρίου, εδράζεται πάνω στο φυσικό βράχο.
Το δάπεδό του είναι τσιμεντοκονίαμα, πρόκειται όμως για νεότερη επέμβαση. Αρχικά, το δάπεδο, φαίνεται ότι ήταν από πατημένο χώμα -όπως και στα περισσότερα ναΐδρια του ιδίου τύπου- ή λιθόστρωτο .
Διαθέτει επιμήκη περίβολο προς τα βόρεια και η πρόσβαση πρέπει να γινόταν κλιμακωτά από τον παρακείμενο δρόμο του χωριού. Η ύπαρξη περιβόλου, είναι στοιχείο που παρατηρείται και σε άλλα ναΐδρια του νησιού.
Σώζονται τοιχογραφίες σε μεγάλο βαθμό, ενώ είναι ακόμη και σήμερα σε χρήση . Σε σύγκριση με τα περισσότερα ναΐδρια της Τήλου, διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα δεν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτο, εξαιτίας των εκτεταμένων απολεπίσεων του ζωγραφικού στρώματος, των απωλειών, των διάφορων επικαθίσεων (άλατα, αιθάλη, σκόνη), καθώς και των πρόσφατων οπλισμών των τοιχογραφιών με γάζες.
Στην κόγχη του ιερού, εντός του τεταρτοσφαίριου, εικονίζεται ο Χριστός Παντοκράτορας, ευλογών με τη δεξιά, ενώ δεξιόθεν ίσταται η Θεοτόκος και αριστερόθεν ο Πρόδρομος, σε στάση δέησης εστραμμένοι προς τον Χριστό.
Κάτω από το τεταρτοσφαίριο, εικονίζονται τέσσερις ιεράρχες, σε στάση δέησης, ανά δύο εκατέρωθεν του μικρού ανοίγματος της κόγχης. Είναι ενδεδυμένοι τη λειτουργική αμφίεση, είναι δε στραμμένοι προς το μέσον της αψίδας (όπου πιθανότατα εικονιζόταν η Αγία Τράπεζα, σήμερα υπάρχει συμπλήρωση με τσιμεντοκονίαμα, ενώ διακρίνονται ίχνη από την Τράπεζα) έχουν τον αυχένα σκυμμένο και τη ράχη κυρτωμένη και κρατούν ανοιχτά ειλητάρια απ’ όπου αναγιγνώσκουν τις ευχές της Λειτουργίας. Δεν διακρίνονται οι επιγραφές, ώστε να μπορούμε να τους ταυτίσουμε. Από τους εικονογραφικούς τύπους όμως, πιθανολογούμε ότι πρόκειται για τους (από βορά προς νότο) Αθανάσιο, Ιωάννη Χρυσόστομο, Βασίλειο Μέγα, Γρηγόριο Θεολόγο. Άνωθεν της Τράπεζας, στο ύψος του μικρού ανοίγματος, εικονίζονται δύο Εξαπτέρυγα Σεραφείμ.
Ο βόρειος και ο νότιος τοίχος, διαιρούνται σε τρεις ζώνες. Η πρώτη ζώνη βρίσκεται σε ύψος 1,60 μ. από το έδαφος, ενώ οι άλλες δύο, έχουν ύψος περίπου 0,80 έως 0,90 μ.
Στο νότιο τοίχο, σε συνέχεια της παράστασης των Συλλειτουργούντων Ιεραρχών της Κόγχης του Ιερού, στην πρώτη παράσταση της πρώτης ζώνης, εικονίζεται ο άγιος Σπυρίδων, ενδεδυμένος την αρχιερατική στολή, στραμμένος προς την αψίδα του ιερού, σε στάση δέησης, με ανοικτό ειλητάριο.
Στη συνέχεια, δίπλα από την παράσταση του Αγίου Σπυρίδωνος, εικονίζεται ο Χριστός επί θρόνου ολόσωμος, ευλογών δια της δεξιάς, ενώ με το αριστερό κρατά το Ευαγγέλιο και πατά πάνω σε υποπόδιο.
Στην τρίτη παράσταση, εικονίζεται Αρχάγγελος, ενδεδυμένος στιχάριο, ως διάκονος, περιζωσμένος με οράριο, κρατά στο δεξί χέρι κοντάρι με πινακίδα που αναγράφει «Άγιος, Άγιος, Άγιος».
Στην τελευταία παράσταση της πρώτης ζώνης του νότιου τοίχου, εικονίζονται τρεις ολόσωμοι άγιοι. Από τα ενδύματά τους, πιθανολογούμε, ότι πρόκειται για ιεράρχες. Δυστυχώς και εδώ δεν σώζονται οι επιγραφές.
Στη δεύτερη ζώνη, (από τα ανατολικά προς τα δυτικά), έχουμε τις εξής παραστάσεις: Την Βαϊοφόρο], τη Σταύρωση και την Ανάσταση.
Στην τρίτη και τελευταία ζώνη, εικονίζονται (από τα ανατολικά προς τα δυτικά), ο Ευαγγελισμός, η Γέννηση και η Υπαπαντή.
Άνωθεν της παράστασης του Αγίου Σπυρίδωνος, παριστάνεται η Ανάληψη, η οποία αναπτύσσεται και στον βόρειο τοίχο.
Στο βόρειο τοίχο, στην πρώτη ζώνη αριστερά της πόρτας εικονίζεται ο άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, νέος σγουρομάλλης, έφιππος πάνω σε λευκό άλογο, αρματωμένος, διαπερών με το κοντάρι δράκοντα (ο οποίος δεν διακρίνεται). Στο αριστερό μέρος φαίνεται κάστρο. Κάτω από το φρούριο, στέκεται η βασιλοπούλα, την οποία έσωσε ο Άγιος από το δράκο κατά τη λαϊκή ιστορία).
Άνωθεν της πόρτας υπάρχει επιγραφή, της οποίας σώζεται μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα.
Δεξιά της πόρτας, εκεί όπου βρίσκεται και η μικρή εσοχή της Πρόθεσης, εικονίζονται δύο άγιοι ολόσωμοι (πιθανόν ο ένας να είναι ο Μελχισεδέκ, που είθισται να εικονίζεται στην πρόθεση), ο Χριστός ολόσωμος, νέος, αγένειος στον τύπο του «ΙΣ ΧΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ» και ο άγιος Στέφανος νέος, αγένειος, κρατά με το δεξί θυμιατήρι.
Στη δεύτερη ζώνη του βόρειου τοίχου (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) έχουμε τις εξής παραστάσεις: Την Πεντηκοστή, Μη Μου Άπτου και τη Φιλοξενία του Αβραάμ.
Στην τρίτη και τελευταία ζώνη εικονίζονται (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) η Βάπτιση, η Μεταμόρφωση και η Έγερση του Λαζάρου.
Το τύμπανο του δυτικού τοίχου, χωρίζεται σε δύο ζώνες. Στην πρώτη ζώνη, σε ύψος 1,60 από το έδαφος, εικονίζονται τέσσερις ολόσωμοι άγιοι. Η κατάσταση διατήρησής τους και η καταστροφή των επιγραφών, δεν μας επιτρέπουν την ταυτοποίησή τους.
Στη δεύτερη ζώνη του δυτικού τοίχου, η παράσταση είναι ιδιαίτερα κατεστραμμένη και διακρίνονται μόνο ίχνη αυτής.
