ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - Η τέχνη της ζωής"Στις σκαλωσιές της Ακαδημίας"
«Σαράντα πέντε μάστορες και εξήντα μαθητάδες» φαίνεται πως έχουν πέσει πάνω στο σεισμόπληκτο κτίριο της Ακαδημίας Αθηνών για να το στερεώσουν, να στεγανοποιήσουν τη στέγη του που έμπαζε νερά στην αίθουσα τελετών την ώρα των συνεδριάσεων, για να συντηρήσουν τις περίφημες οροφογραφίες και τα γλυπτά που έχουν από χρόνια διαβρωθεί. Ενα τιτάνιο έργο βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και ενάμιση χρόνο πίσω από τις πράσινες λινάτσες που τυλίγουν το κεντρικό τμήμα του μεγάρου αυτού, που, όταν ολοκληρώθηκε η ανοικοδόμησή του το 1885 με σχέδια του Θ. Χάνσεν και επιβλέποντα τον Ερν. Τσίλερ, θεωρήθηκε ως ένα από τα «λαμπρότερα δημόσια οικοδομήματα ολόκληρης της Ευρώπης» για το οποίο «θα έχαιρον και αυτοί οι Αθηναίοι του 5ου αι. π.Χ.».
Προσωπικότητες της Ευρώπης το παρομοίαζαν με αρχαίο ναό ιδίως για το ιωνικό πρόπυλό του που επιστέφεται από αέτωμα κατ' απομίμηση του Ερεχθείου. Αυτό λοιπόν το αρμονικά σχεδιασμένο κτίριο παρουσίαζε εδώ και χρόνια έντονα σημάδια γήρανσης, τα οποία επιδεινώθηκαν μετά τον σεισμό του 1999.
«Υπήρχε πρόβλημα στην υδατοστεγανότητα της στέγης. Τοποθετούσαμε λεκάνες να μαζεύει το νερό, ιδίως στα σημεία που συνήθιζαν να κάθονται ο Κανελλόπουλος και ο Τσάτσος. Οταν ο Θεός έβρεχε, δρόσιζε και τους ακαδημαϊκούς», θυμάται χαριτολογώντας ο Νικόλαος Ματσανιώτης, ο δραστήριος γεν. γραμματέας του πνευματικού αυτού ιδρύματος που έχει την ευθύνη με μια επιτροπή ακαδημαϊκών, τους κ.κ. Χρ. Χρήστου, Αντ. Κουνάδη, Βασ. Πετράκο και Ν. Αμβράζη, της έναρξης αλλά και ολοκλήρωσης του έργου αυτού, που γίνεται πρώτη φορά από την ανέγερση του κτιρίου.
«Πρόκειται για ιστορικό διατηρητέο, μέρος της "αθηναϊκής τριλογίας" (Ακαδημία-Πανεπιστήμιο-Βιβλιοθήκη), σημείο αναφοράς για την πόλη των Αθηνών και γι' αυτό επενέβησαν, τόσο η Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεοτέρων Μνημείων όσο και η Διεύθυνση Συντήρησης του υπουργείου Πολιτισμού», μας έλεγε ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Συντήρησης Νίκος Μίνως, ο οποίος είχε εισηγηθεί ήδη από τον Ιούλιο του 2003 στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων τη σχετική μελέτη προκειμένου να προλάβει να υλοποιηθεί ώς τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας του 2004.
Τελικά, οι Αγώνες έγιναν και το έργο ξεκίνησε όταν η κατάσταση είχε φθάσει στο μη περαιτέρω. Οταν, δηλαδή, ξεκόλλησε από την οροφή της αίθουσας τελετών ένα κομμάτι του γύψινου διακόσμου και έπεσε στα έδρανα, ευτυχώς χωρίς να τραυματίσει κανέναν! Ηταν τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν ουσιαστικά έκλεισε η Ακαδημία, μεταφέρθηκαν οι συνεδριάσεις των μελών της στην Αρχαιολογική Εταιρεία και οι υπόλοιπες εκδηλώσεις της στο γειτονικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η έκταση του έργου τεράστια, όπως και η δαπάνη του. Με προϋπολογισμό πέντε εκατ. ευρώ που έχουν εξασφαλισθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους από τα ΠΕΠ Αττικής και τα υπόλοιπα από κονδύλια του ίδιου του ιδρύματος με μία Κοινοπραξία (ΤΕΦΡΟΝ ΑΤΕ, ΜΕΛΚΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε. για την αποκατάσταση της στέγης) και δύο εταιρείες («Διόσκουροι» για την αποκατάσταση των μαρμάρων και των γλυπτών και ΑΕΙΝΑΕΣ για τον ζωγραφικό διάκοσμο) που ανέλαβαν την εργολαβία, άρχισε να «τρέχει» το έργο της αποκατάστασης με χρονικό ορίζοντα αποπεράτωσης το τέλος του 2007, αρχές του 2008.
Το πρωινό που επισκεφθήκαμε τους υπό ανακαίνιση χώρους, είδαμε τη λαμπρή αίθουσα τελετών σε κατάσταση γιαπιού, με σκαλωσιές στους τοίχους ώς την οροφή και εργάτες σκαρφαλωμένους να τοποθετούν τα εσωτερικά υποστηλώματα.
«Το έργο βρίσκεται τώρα περίπου στο μέσον του χρονοδιαγράμματός του» λέει ο επιβλέπων μηχανικός της Ακαδημίας Χρ. Δήμου. «Εντός 2-3 μηνών θα έχει τελειώσει η στερέωση της κεντρικής αίθουσας και ώς το τέλος του 2007 -αν δεν υπάρξουν απρόοπτα- θα έχει ολοκληρωθεί η ανακαίνιση. Μιλάμε για ένα μεγάλο έργο συντήρησης. Η συντήρηση της Καπέλα Σιξτίνα χρειάστηκε 25 χρόνια για να τελειώσει και τα έργα της Ακρόπολης άρχισαν το 1975 κι ακόμη να ολοκληρωθούν».
Οι φθορές και εδώ, όπως και στα μνημεία της Ακρόπολης, αποδείχθηκαν τελικά μεγαλύτερες από τις αρχικές εκτιμήσεις. Χρειάστηκε να ξηλωθεί όλη η κεραμοσκεπή (τα αρχικά κεραμίδια είχαν παραγγελθεί στο Λιβόρνο και στη Βιέννη), να προστεθεί μία άλλη στέγη κάτω από τη στέγη, «ένα δεύτερο δέρμα προστασίας», για να εξασφαλισθεί η προσδοκώμενη στεγανότητα αλλά και ο αερισμός στα ξύλινα στοιχεία της στέγης.
Σύμφωνα με τη εγκεκριμένη μελέτη, το διαφώτιστο τμήμα της οροφής με τα βιτρό του 1870 συντηρείται και παραμένει, ενώ 50-60 κομμάτια που είχαν στο παρελθόν αντικατασταθεί με νέα, κρίνονται αταίριαστα στο χαρακτήρια του κτιρίου και απομακρύνονται. Επίσης γίνονται στερεώσεις των ορθομαρμαρώσεων της αίθουσας τελετών και αποκατάσταση των ρωγμών του κεντρικού κτιρίου από το σεισμό.
«Μέχρι τώρα γίνονταν τοπικές επεμβάσεις στα σημεία που παρουσίαζαν πρόβλημα. Ετσι, επουλώνονταν για λίγο οι πληγές οι οποίες όμως ξαναεμφανίζονταν έπειτα από 5-6 χρόνια» επισημαίνει με τη σειρά του ο κ. Ματσανιώτης.
Η υγρασία της στέγης είχε καταστροφικά αποτελέσματα και στον ζωγραφικό διάκοσμο της αίθουσας τελετών. Εχουν παρατηρηθεί εκτεταμένες ζημιές στις οροφογραφίες, μέσα στα φατνώματα της οροφής, ενώ παρουσιάζουν προβλήματα από επικαθίσεις αιθάλης και σκόνης και οι τεράστιοι ζωγραφικοί πίνακες, συνολικού μήκους άνω των 50 μ. που διατρέχουν την αίθουσα.
Στους πίνακες αυτούς απεικονίζεται η Τιτανομαχία στην κεντρική τοιχογραφία και γύρω οι επτά παραστάσεις είναι αφιερωμένες στον μυθολογικό κύκλο του Προμηθέα Πυρφόρου, Δεσμώτη και Λυόμενου. Πρόκειται για ένα από τα μεγάλα εικονογραφικά μνημειακά σύνολα της Αθήνας φιλοτεχνημένα από τον Χριστιανό Γκρίπενγκερλ το 1880, μαθητή του σπουδαίου ζωγράφου Καρλ Ραλ. Πριν έρθει στην Αθήνα, η «Τιτανομαχία» του εκτέθηκε στον «Οίκο των Καλλιτεχνών» στη Βιέννη και ο Γκρίπενκερλ βραβεύθηκε γι' αυτήν.
Ο προβληματισμός για τον τρόπο επέμβασης σε τέτοια έργα και η επιλογή των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν αποτέλεσαν αντικείμενο ενός ερευνητικού προγράμματος που βρίσκεται σε εξέλιξη: «Κάνουμε αναλύσεις των υλικών στο Δημόκριτο», μας είπε ο Γ. Παυλόπουλος που έχει αναλάβει μαζί με την Μ. Χατζηνικολάου την ευθύνη της αποκατάστασης του ζωγραφικού διακόσμου της Ακαδημίας, όπως επίσης των γύψινων και των στούκο.
Ιδιαίτερα ενθουσιασμένος, πάντως, φαίνεται για την αποκάλυψη των ζωγραφικών διακόσμων που μιμούνται μάρμαρα. Αυτά ήταν καλυμμένα με μπογιά και ήδη έχουν αποκαλυφθεί στους πεσσούς της ανατολικής αίθουσας. Και καθώς σήμερα είναι άγνωστος ο τρόπος και τα υλικά κατασκευής τους, από την ανάλυση των συστατικών τους βρήκαν ότι χρησιμοποιούσαν 50% παραφίνη και 50% κερί μέλισσας. Εχουν επίσης βρει και την τεχνική που εφάρμοζαν για να πετύχουν τα «νερά» των μαρμάρων. Η επέμβαση στον ζωγραφικό διάκοσμο θα αρχίσει τον ερχόμενο Ιανουάριο και υπολογίζεται να έχει ολοκληρωθεί περί το τέλος του 2007.
Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ - φωτ. Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Προσωπικότητες της Ευρώπης το παρομοίαζαν με αρχαίο ναό ιδίως για το ιωνικό πρόπυλό του που επιστέφεται από αέτωμα κατ' απομίμηση του Ερεχθείου. Αυτό λοιπόν το αρμονικά σχεδιασμένο κτίριο παρουσίαζε εδώ και χρόνια έντονα σημάδια γήρανσης, τα οποία επιδεινώθηκαν μετά τον σεισμό του 1999.
«Υπήρχε πρόβλημα στην υδατοστεγανότητα της στέγης. Τοποθετούσαμε λεκάνες να μαζεύει το νερό, ιδίως στα σημεία που συνήθιζαν να κάθονται ο Κανελλόπουλος και ο Τσάτσος. Οταν ο Θεός έβρεχε, δρόσιζε και τους ακαδημαϊκούς», θυμάται χαριτολογώντας ο Νικόλαος Ματσανιώτης, ο δραστήριος γεν. γραμματέας του πνευματικού αυτού ιδρύματος που έχει την ευθύνη με μια επιτροπή ακαδημαϊκών, τους κ.κ. Χρ. Χρήστου, Αντ. Κουνάδη, Βασ. Πετράκο και Ν. Αμβράζη, της έναρξης αλλά και ολοκλήρωσης του έργου αυτού, που γίνεται πρώτη φορά από την ανέγερση του κτιρίου.
«Πρόκειται για ιστορικό διατηρητέο, μέρος της "αθηναϊκής τριλογίας" (Ακαδημία-Πανεπιστήμιο-Βιβλιοθήκη), σημείο αναφοράς για την πόλη των Αθηνών και γι' αυτό επενέβησαν, τόσο η Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεοτέρων Μνημείων όσο και η Διεύθυνση Συντήρησης του υπουργείου Πολιτισμού», μας έλεγε ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Συντήρησης Νίκος Μίνως, ο οποίος είχε εισηγηθεί ήδη από τον Ιούλιο του 2003 στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων τη σχετική μελέτη προκειμένου να προλάβει να υλοποιηθεί ώς τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας του 2004.
Τελικά, οι Αγώνες έγιναν και το έργο ξεκίνησε όταν η κατάσταση είχε φθάσει στο μη περαιτέρω. Οταν, δηλαδή, ξεκόλλησε από την οροφή της αίθουσας τελετών ένα κομμάτι του γύψινου διακόσμου και έπεσε στα έδρανα, ευτυχώς χωρίς να τραυματίσει κανέναν! Ηταν τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν ουσιαστικά έκλεισε η Ακαδημία, μεταφέρθηκαν οι συνεδριάσεις των μελών της στην Αρχαιολογική Εταιρεία και οι υπόλοιπες εκδηλώσεις της στο γειτονικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η έκταση του έργου τεράστια, όπως και η δαπάνη του. Με προϋπολογισμό πέντε εκατ. ευρώ που έχουν εξασφαλισθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους από τα ΠΕΠ Αττικής και τα υπόλοιπα από κονδύλια του ίδιου του ιδρύματος με μία Κοινοπραξία (ΤΕΦΡΟΝ ΑΤΕ, ΜΕΛΚΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε. για την αποκατάσταση της στέγης) και δύο εταιρείες («Διόσκουροι» για την αποκατάσταση των μαρμάρων και των γλυπτών και ΑΕΙΝΑΕΣ για τον ζωγραφικό διάκοσμο) που ανέλαβαν την εργολαβία, άρχισε να «τρέχει» το έργο της αποκατάστασης με χρονικό ορίζοντα αποπεράτωσης το τέλος του 2007, αρχές του 2008.
Το πρωινό που επισκεφθήκαμε τους υπό ανακαίνιση χώρους, είδαμε τη λαμπρή αίθουσα τελετών σε κατάσταση γιαπιού, με σκαλωσιές στους τοίχους ώς την οροφή και εργάτες σκαρφαλωμένους να τοποθετούν τα εσωτερικά υποστηλώματα.
«Το έργο βρίσκεται τώρα περίπου στο μέσον του χρονοδιαγράμματός του» λέει ο επιβλέπων μηχανικός της Ακαδημίας Χρ. Δήμου. «Εντός 2-3 μηνών θα έχει τελειώσει η στερέωση της κεντρικής αίθουσας και ώς το τέλος του 2007 -αν δεν υπάρξουν απρόοπτα- θα έχει ολοκληρωθεί η ανακαίνιση. Μιλάμε για ένα μεγάλο έργο συντήρησης. Η συντήρηση της Καπέλα Σιξτίνα χρειάστηκε 25 χρόνια για να τελειώσει και τα έργα της Ακρόπολης άρχισαν το 1975 κι ακόμη να ολοκληρωθούν».
Οι φθορές και εδώ, όπως και στα μνημεία της Ακρόπολης, αποδείχθηκαν τελικά μεγαλύτερες από τις αρχικές εκτιμήσεις. Χρειάστηκε να ξηλωθεί όλη η κεραμοσκεπή (τα αρχικά κεραμίδια είχαν παραγγελθεί στο Λιβόρνο και στη Βιέννη), να προστεθεί μία άλλη στέγη κάτω από τη στέγη, «ένα δεύτερο δέρμα προστασίας», για να εξασφαλισθεί η προσδοκώμενη στεγανότητα αλλά και ο αερισμός στα ξύλινα στοιχεία της στέγης.
Σύμφωνα με τη εγκεκριμένη μελέτη, το διαφώτιστο τμήμα της οροφής με τα βιτρό του 1870 συντηρείται και παραμένει, ενώ 50-60 κομμάτια που είχαν στο παρελθόν αντικατασταθεί με νέα, κρίνονται αταίριαστα στο χαρακτήρια του κτιρίου και απομακρύνονται. Επίσης γίνονται στερεώσεις των ορθομαρμαρώσεων της αίθουσας τελετών και αποκατάσταση των ρωγμών του κεντρικού κτιρίου από το σεισμό.
«Μέχρι τώρα γίνονταν τοπικές επεμβάσεις στα σημεία που παρουσίαζαν πρόβλημα. Ετσι, επουλώνονταν για λίγο οι πληγές οι οποίες όμως ξαναεμφανίζονταν έπειτα από 5-6 χρόνια» επισημαίνει με τη σειρά του ο κ. Ματσανιώτης.
Η υγρασία της στέγης είχε καταστροφικά αποτελέσματα και στον ζωγραφικό διάκοσμο της αίθουσας τελετών. Εχουν παρατηρηθεί εκτεταμένες ζημιές στις οροφογραφίες, μέσα στα φατνώματα της οροφής, ενώ παρουσιάζουν προβλήματα από επικαθίσεις αιθάλης και σκόνης και οι τεράστιοι ζωγραφικοί πίνακες, συνολικού μήκους άνω των 50 μ. που διατρέχουν την αίθουσα.
Στους πίνακες αυτούς απεικονίζεται η Τιτανομαχία στην κεντρική τοιχογραφία και γύρω οι επτά παραστάσεις είναι αφιερωμένες στον μυθολογικό κύκλο του Προμηθέα Πυρφόρου, Δεσμώτη και Λυόμενου. Πρόκειται για ένα από τα μεγάλα εικονογραφικά μνημειακά σύνολα της Αθήνας φιλοτεχνημένα από τον Χριστιανό Γκρίπενγκερλ το 1880, μαθητή του σπουδαίου ζωγράφου Καρλ Ραλ. Πριν έρθει στην Αθήνα, η «Τιτανομαχία» του εκτέθηκε στον «Οίκο των Καλλιτεχνών» στη Βιέννη και ο Γκρίπενκερλ βραβεύθηκε γι' αυτήν.
Ο προβληματισμός για τον τρόπο επέμβασης σε τέτοια έργα και η επιλογή των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν αποτέλεσαν αντικείμενο ενός ερευνητικού προγράμματος που βρίσκεται σε εξέλιξη: «Κάνουμε αναλύσεις των υλικών στο Δημόκριτο», μας είπε ο Γ. Παυλόπουλος που έχει αναλάβει μαζί με την Μ. Χατζηνικολάου την ευθύνη της αποκατάστασης του ζωγραφικού διακόσμου της Ακαδημίας, όπως επίσης των γύψινων και των στούκο.
Ιδιαίτερα ενθουσιασμένος, πάντως, φαίνεται για την αποκάλυψη των ζωγραφικών διακόσμων που μιμούνται μάρμαρα. Αυτά ήταν καλυμμένα με μπογιά και ήδη έχουν αποκαλυφθεί στους πεσσούς της ανατολικής αίθουσας. Και καθώς σήμερα είναι άγνωστος ο τρόπος και τα υλικά κατασκευής τους, από την ανάλυση των συστατικών τους βρήκαν ότι χρησιμοποιούσαν 50% παραφίνη και 50% κερί μέλισσας. Εχουν επίσης βρει και την τεχνική που εφάρμοζαν για να πετύχουν τα «νερά» των μαρμάρων. Η επέμβαση στον ζωγραφικό διάκοσμο θα αρχίσει τον ερχόμενο Ιανουάριο και υπολογίζεται να έχει ολοκληρωθεί περί το τέλος του 2007.
Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ - φωτ. Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
